แต่ด้วยองค์ความรู้วิทยาศาสตร์ด้านวัคซีนที่ก้าวหน้าไปมาก วัคซีนชนิด mRNA ที่เป็นวัคซีนรวม (combined vaccine) ระหว่างไวรัสโคโรนา 2019-ไวรัสไข้หวัดใหญ่-ไวรัส RSV อาจเข้ามาช่วยแก้ปัญหา
ไวรัสอาร์เอสวี (RSV: Respiratory Syncytial Virus) เป็นไวรัสที่มีเปลือก (ดัดแปลงมาจากผิวเซลล์มนุษย์) ห่อหุ้มอนุภาคไวรัส จีโนมเป็นอาร์เอ็นเอสายลบ (เมื่อเข้าเซลลืแล้วต้องเปลี่ยนอาร์เอ็นเอสายบวกก่อนเพื่อสร้างโปรตีนสำคัญของไวรัส) เส้นเดี่ยวจัดอยู่ในตระกูล Paramyxoviridae
ไวรัสไข้หวัดใหญ่เป็นไวรัสที่มีเปลือก (ดัดแปลงมาจากผิวเซลล์มนุษย์) ห่อหุ้มอนุภาคไวรัส จีโนมเป็นอาร์เอ็นเอสายลบ แบ่งเป็นท่อนเล็ก 8-9 ท่อน จัดอยู่ในตระกูล Orthomyxoviridae
(ภาพ1 ล่าง)
เร็วๆนี้ทีมวิจัยจากห้องปฏิบัติการไวรัสของมหาวิทยาลัยกลาสโกว์ ในประเทศอังกฤษได้ทดลองนำไวรัสสองประเภทคือ ไวรัสอาร์เอสวี และไวรัสไข้หวัดใหญ่ (ภาพ1) เข้ามาเลี้ยงรวมกันกับเซลล์ปอดที่เพาะเลี้ยงในหลอดทดลองเดียวกัน ปรากฏว่าแทนที่ไวรัสทั้งสองประเภทจะแย่งชิงแทรกตัวเข้าสู่เซลล์ปิดโอกาสไวรัสอีกประเภทที่จะตามเข้ามาไนเซลล์ ดังเช่นในกรณีของไวรัสโคโรนา 2019 แต่กลับพบว่าผนังหุ้มอนุภาคของไวรัสอาร์เอสวีและไวรัสไข้หวัดใหญ่ (ซึ่งดัดแปลงมาจากผิวเซลล์มนุษย์)มีการหลอมรวมกันโดยมีจีโนมแยกจากกัน กลายเป็นไวรัสลูกผสมแปลกประหลาดชนิดใหม่ มีรูปร่างคล้ายต้นปาล์ม – โดยไวรัสอาร์เอสวีดูเสมือนเป็นลำต้น ส่วนใบมาจากไวรัสไข้หวัดใหญ่ (ภาพ2)
โดยรูปสัณฐานเดิมของอนุภาคไวรัสอาร์เอสวี เมื่อมองผ่านกล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอนกำลังขยายสูงจะพบว่ามีหลากหลายรูปแบบ เช่น ทรงกลม ทรงเรียวยาว และทรงไม่สมมาตร ในขณะที่ไวรัสไข้หวัดใหญ่ ส่วนใหญ่จะมีสัณฐานเป็นทรงกลมหรือทรงรี (ภาพ3)
จากการทดสอบในหลอดทดลองพบว่าไวรัสลูกผสมระหว่างไวรัสอาร์เอสวีและไวรัสไข้หวัดใหญ่ เข้าถึงเซลล์เป้าหมายได้หลากหลายขึ้น เพราะเดิมไวรัสไข้หวัดใหญ่จะแพร่ติดต่อในเซลล์ของระบบทางเดินหายใจส่วนบน เช่นเซลล์จมูก ลำคอ และหลอดลม ในขณะที่ ไวรัสอาร์เอสวีจะเข้ารุกรานระบบทางเดินหายใจส่วนล่าง เซลล์หลอดลมและปอด อันเป็นสาเหตุสำคัญของโรคปอดบวมในเด็กเล็กและผู้สูงอายุ ทำให้ต้องเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาลและเสียชีวิตหลายพันคนในแต่ละปี ไวรัสลูกผสมที่เกิดขึ้นในหลอดทดลองหากสามารถมาระบาดในคนได้ทางทีมวิจัยคาดว่าน่าจะสามารถติดเชื้อได้ทั้ง จมูก ลำคอ หลอดลม และ ปอด ทำให้ผู้ติดเชื้อไวรัสลูกผสมอาจมีการติดเชื้อที่มีอาการรุนแรงมากกว่าที่ติดเชื้อไวรัสอาร์เอสวี หรือไวรัสไข้หวัดใหญ่เพียงประเภทเดียว
ไวรัสลูกผสมสามารถแพร่เชื้อไปยังเซลล์ข้างเคียงได้แม้ในบริเวณนั้นมีแอนติบอดีต่อไวรัสไข้หวัดใหญ่ซึ่งปรกติจะสามารถขัดขวางการติดเชื้อไวรัสไข้หวัดใหญ่เข้าสู่เซลล์ได้ ภายใต้กล้องจุลทรรศน์นักวิจัยสังเกตเห็นแอนติบอดีต่อเชื้อไวรัสไข้หวัดใหญ่ที่หยอดเข้าไปสามารถเข้าจับติดกับเปลือกนอกของไวรัสลูกผสมบริเวณที่เป็นส่วนของไวรัสไข้หวัดใหญ่ แต่ไวรัสลูกผสมยังสามารถใช้โปรตีนเปลือกนอกในส่วนของไวรัส RSV ที่อยู่ใกล้เคียงกันในการเกาะกับผิวเซลล์ปอดและแทรกตัวเข้าสู่เซลล์ได้อยู่ดี
แสดงให้เห็นว่าอนุภาคไวรัสไฮบริดได้อาศัยส่วนเปลือกของไวรัสอาร์เอสวี ที่ไม่มีแอนติบอดีมาบล็อกเป็นเสมือน "ม้าโทรจัน" นำไวรัสไข้หวัดใหญ่หลบเลี่ยงภูมิคุ้มกันเข้าสู่เซลล์
แต่อย่าเพิ่งด่วนกังวล เพราะเราพบไวรัสลูกผสมเพียงในห้องปฏิบัติของมหาวิทยาลัยกลาสโกว์เท่านั้น ยังไม่มีรายงานว่าตรวจพบไวรัสลูกผสมลักษณะนี้ก่อโรคในมนุษย์
นอกจากนี้บริษัทผู้ผลิตวัคซีนรายใหญ่กำลังเร่งผลิตวัคซีนชนิด mRNA ที่เป็นวัคซีนรวม (combined vaccine) ระหว่างไวรัสโคโรนา 2019-ไวรัสไข้หวัดใหญ่-ไวรัสอาร์เอสวี ในการฉีดเพียงเข็มเดียวให้กับเด็กเล็กและผู้สูงอายุเพื่อป้องกันโรคติดต่อทางระบบทางเดินหายใจอันเนื่องมาจากไวรัส โดยจะเริ่มทำการวิจัย(ในคน)ระยะที่หนึ่ง (Clinical Trial phase I) ปลายปี 2565 นี้ซึ่งจากข้อมูลเบื้องต้นในสัตว์ทดลองพบว่าสามารถกระตุ้นภูมิกันต่อไวรัสทั้งสามประเภทได้สูงเป็นที่น่าพอใจไปพร้อมกัน อันคาดว่าน่าจะสามารถป้องกันการติดเชื้อไวรัสลูกผสมระหว่างไวรัสโคโรนา 2019-ไวรัสไข้หวัดใหญ่-ไวรัส RSV ได้ด้วย
ดังนั้นการระบาดของเชื้อไวรัสลูกผสมระหว่าง "ไวรัสอาร์เอสวี” กับ “ไวรัสไข้หวัดใหญ่”หรือ "ไวรัสโคโรนา 2019" กับ “ไวรัสไข้หวัดใหญ่”หากเกิดขึ้นในอนาคตอาจจะยากที่จะติดต่อในเด็กหรือผู้สูงอายุที่ได้รับการฉีดวัคซีนรวม (combined vaccine) ระหว่างไวรัสโคโรนา 2019-ไวรัสไข้หวัดใหญ่-ไวรัสอาร์เอสวี
Center for Medical Genomics
27 ตุลาคม 2565
