ข้อมูลบริการสุขภาพ

ความฝันอยากหนุ่มสาวไปนานๆ ของมนุษย์มีมาเนิ่นนาน และเรื่องราวหนึ่งที่คลาสสิคในใจคนทั่วโลก คือหนังฮอลลีวู๊ด เบนจามิน บัตตัน ของดาราสุดหล่อตลอดกาล แบรด พิตต์ กับนางเอกสาวผู้สง่างามท้ากาลเวลา เคต แบลนเชตต์ เรื่องของชายหนุ่มที่เกิดมาด้วยวัยชราแต่แบเบาะ แต่เมื่อกาลเวลาผ่านไปกลับทำให้ชายนั้นหนุ่มขึ้นๆ กระทั่งวาระสุดท้าย ตามคอนเซ็ปต์ของผู้แต่ง เอฟ. สก็อตต์ ฟิตซ์เจอรัล ที่นิยามไว้สั้นๆ แต่ชัดเจนและคลาสสิค "a man is born old and dies young" เกิดในรูปชายแก่ แต่จากไปกับวิญญาณเด็กน้อย 

 

โลกแห่งความเป็นจริง โอกาสเป็นไปได้คือ "ศูนย์"

 

แต่วิทยาศาสตร์ จะพลิกความฝัน ให้เป็นเรื่องจริง 

 

ทดลองย้อนวัยในหนูได้สำเร็จ

 

แนวคิดสำคัญข้อหนึ่งคือ การพลิกมุมมองต่อความชราใหม่ โดยมองว่า "ความชรา" นั้นคือ "โรค" และเมื่อมันเป็นโรค ก็ย่อมต้องมีทางรักษาได้ ขณะที่ยาสมัยใหม่ที่ผลิตขึ้นมามุ่งแก้/รักษาที่อาการของโรค แต่ไม่ลงลึกถึงเหตุของโรค ซึ่งซินแคลร์ชี้ว่า 

 

"เหตุของโรคต่างๆ ก็มาจากความชรานั่นเอง  จากการทดลอง เรารู้ว่า เมื่อทดลองย้อนวัยของอวัยวะอย่างสมองของหนูได้ โรคที่เกิดจากความเสื่อมของสมองจะหายไป ความทรงจำกลับมา จะไม่เป็นโรคสมองเสื่อม (dementia) อีกต่อไป"

 

ซินแคลร์เชื่อว่า "ในอนาคต การชะลอและย้อนวัย เป็นหนทางที่ดีที่สุดในการขจัดโรคภัยที่จะเกิดกับมนุษยชาติ"

 

 

 

 

เพื่อเข้าใจการทำงานของการย้อนวัยของทีมซินแคลร์ ต้องกลับไปที่ห้องทดลองของพวกเขา 

 

จากการทดลองที่ใช้หนู 2 ตัว ตัวหนึ่งเป็นตัวหนุ่ม อีกตัวแก่กว่าและอ่อนแอ แต่ความจริงคือทั้งสองตัวเป็นพี่สาวน้องชายกัน เกิดจากครอกเดียวกัน เพียงแต่ตัวที่แก่กว่าถูกปรับแต่งยีนให้แก่เร็วขึ้น 

 

ซินแคลร์บอกกับทีมว่า ในเมื่อเราปรับยีนเร่งให้หนูแก่เร็วขึ้นได้  แล้วเราจะปรับยีนให้ย้อนกลับไปตอนหนุ่มไม่ได้หรือ 

 

 

ก่อนหน้านี้ ดร.ชินยะ ยามานากะ (Dr. Shinya Yamanaka) นักค้นคว้าด้านชีวเภสัชชาวญี่ปุ่น ประสบความสำเร็จในการ โปรแกรมให้เซลล์ผิวหนังที่โตเต็มวัย (adult cell) กลับไปมีพฤติกรรมเสมือนเป็น สเต็มเซลล์ของตัวอ่อน (embryonic) หรือ สเต็มเซลล์ต้นแบบได้ (pluripotent stem cells - โปรแกรมเซลล์ย้อนกลับ (cellular reprogramming) เซลล์ร่างกายหลังผ่านกระบวนการนี้จะมีสภาพเหมือนกับสเต็มเซลล์ระยะตัวอ่อนทุกประการ - เภสัช มหิดล) ซึ่งใช้ได้กับทุกเซลล์ในร่างกาย วิธีการนี้ เรียกว่า "iPSC หรือ iPS cell" ย่อมาจาก induced pluripotent stem cells (เซลล์ต้นกำเนิดตัวอ่อนไอพีเอส คือ สเต็มเซลล์ตัวอ่อนที่เกิดจากการชักนำด้วยปัจจัยจำเพาะ [เภสัช มหิดล] หรือบางที่เรียกว่า สเต็มเซลล์ที่ได้จากการปรับแต่งยีน - เป็นสเต็มเซลล์ที่สร้างขึ้นเพื่อให้เซลล์ที่เจริญเต็มวัยเต็มที่ กลับไปมีคุณสมบัติคล้ายสเต็มเซลล์ตัวอ่อน) 

 

 

จากค้นพบนี้ ต่อมารู้จักกันในชื่อ "ยามานากะ แฟคเตอร์ Yamanaka Factors" และทำให้ ดร.ยามานากะ ได้รับรางวัลโนเบลปี 2007 (2555)

 

แต่ผลที่เกิดจากโปรแกรมเซลล์ย้อนกลับ ด้วยวิธี ยามานากะ แฟคเตอร์ จะทำให้เซลล์สูญเสียการจดจำอัตลักษณ์ของมันไป กล่าวคือ เซลล์จะไม่รู้ว่าตัวเองคือเซลล์เลือด หรือ เซลล์หัวใจ หรือ เซลล์ผิวหนัง เหมือนกับว่า กลับไปเป็นเหมือนเซลล์แรกเริ่ม ซึ่งไม่ตอบโจทย์ การฟื้นฟูสภาพอย่างที่ต้องการ เหตุเพราะไม่มีความจำเป็นที่จะต้องย้อนไปใช้เซลล์ต้นแบบๆ นั้น

 

ประเด็นปัญหานี้อยู่ในความสนใจและแลปทั่วโลกต่างพยายามหาทางออก ในปี 2016 มีรายงานจากสถาบันชีววิทยาศึกษาซอลค์ ในแคลิฟอร์เนีย** ตีพิมพ์รายงานระบุว่า พบสัญญาณ ในโปรตีน 4 ชนิดจากการใช้ ยามานากะ แฟคเตอร์ ว่าสามารถที่จะขจัดความชราออกไปได้ โดยไม่ลบล้างความจำด้านอัตลักษณ์ของเซลล์ (โปรตีน 4 ชนิด  ได้แก่ Oct4, Sox2, Klf4, c-MYC)

 

แต่ผลกระทบจากกระบวนการนี้ คือจะก่อให้เกิดเนื้อร้ายที่พัฒนาไปเป็นมะเร็งได้

 

เพื่อเลี่ยงผลกระทบดังกล่าว หนึ่งในทีมซินแคลร์ ชื่อ หลู่ หยวนเชิง (Yuancheng Lu) ทดลองเลือกใช้โปรตีนเพียง 3 จาก ทั้งหมด 4 ชนิด  แล้วนำไปเพาะลงไปในไวรัสชนิดที่ไม่ก่อให้เกิดอันตรายแทน ไวรัสชนิดนี้ถูกออกแบบให้นำพาเอาโปรตีน ยามานากะ แฟคเตอร์ เข้าไปยังด้านหลังของเซลล์ปมประสาทจอรับภาพที่ชำรุดของหนูแก่ที่นำมาทดลอง  และหลังจากฉีดไวรัสนี้เข้าไป ยีนต้นแบบ (pluripotent genes) เริ่มทำงานโดยการกระตุ้นการหลั่งยาปฏิชีวนะให้กับหนูอีกครั้ง

 

 

และผลที่น่าทึ่งสุดๆ จากการทดลองนี้  พบว่า โครงข่ายนิวรอนของประสาทตาที่เสียหาย กลับฟื้นคืนสภาพด้วย 3 เซลล์ เส้นประสาทใหม่ขยายตัว ปรับการมองเห็นที่ส่งไปยังสมอง เรียกว่าฟื้นสภาพสายตาที่เสียไปกลับคืนมาได้อย่างดี และจากผลการทดลองนี้ ได้มีการต่อยอดทดลองในอวัยวะส่วนอื่นๆ อาทิ กล้ามเนี้อและสมองด้วย ขณะนี้ได้ขยายการทดลองไปในทุกๆ ส่วนของตัวหนู

 

ซินแคลร์อธิบายว่า "เซลล์รู้อยู่แล้ว ว่าร่างกายสามารถจะรีเซ็ตตัวเองได้ และรู้ด้วยซ้ำว่าจะต้องสั่งให้ยีนไหนทำงาน ในช่วงอายุน้อยๆ ความรู้นี้เหมือนพาเราไปยังโลกวิวัฒนาการยุคโบราณ ที่สัตว์บางชนิดสามารถสร้างอวัยวะที่สูญเสียไป ให้คืนกลับมาและใช้งานเหมือนเดิมได้  ตัวอย่างเช่น ขากิ้งก่าที่ถูกตัด จะงอกใหม่ได้ หรือหางปลาที่ขาด ก็งอกใหม่ได้  หรือนิ้วของหนูที่ขาดไป ก็งอกกลับมาใหม่ได้ เป็นต้น  มันคือคำยืนยันชัดเจนว่า  ในร่างกายนั้น "มีสำเนาสำรอง" ของความเยาว์วัยเก็บไว้อยู่แล้ว" 

 

"ผมจะเรียกว่าเป็นข้อมูลทฤษฎีว่าด้วยความชรา กล่าวถึง ข้อมูลที่สูญหายไปของเซลล์ทำให้ลืมบทบาทหน้าที่ไป ลืมกระทั่งว่าตัวเองเป็นเซลล์ชนิดใด และการทดลองนี้ช่วยให้เราก้าวเข้าไปปรับและเปิดให้เซลล์กลับมาสู่ศักยภาพในการอ่านค่าจีโนมอย่างถูกต้องอีกครั้ง ราวกับเป็นวัยหนุ่มสาวช่วงอายุน้อยๆ เลยทีเดียว" 

 

แล้วกระบวนการนี้ทำให้คงความเยาว์ไว้ได้นานเพียงใด คำตอบคือไม่ตลอดไป ยังไงร่างกายก็จะเริ่มโรยรา แต่เมื่อถึงเวลานั้น ก็สามารถเริ่มกระบวนการฟื้นฟูใหม่ได้อีก สิ่งที่เราค้นพบเสมือนเป็นปุ่มวิเศษที่เพียงแค่กดก็ย้อนเวลาได้แล้ว เมื่อสั่งรีเซต ร่างกายจะตื่นตัวอีก ทั้งยังจดจำพฤติกรรมเดิมๆได้ จดจำได้ว่าฟื้นตัวอย่างไร และกลับไปมีภาวะเยาวัยอีกครั้งได้ ถึงแม้ว่าจริงๆ เราจะแก่และมีความเจ็บป่วยก็ตาม" 

 

 

 

 

 

การศึกษาเกี่ยวกับยีนในหนูทดลองที่กล่าวมา ระยะต่อไปจะนำไปทดลองในมนุษย์อย่างแน่นอน แต่อาจใช้เวลาอีกนาน กว่าจะมีข้อสรุป วิเคราะห์ประเมินผลสำเร็จ และสุดท้ายต้องผ่านการรับรองจากกทางการก่อนจะนำไปใช้ในวงกว้างได้  ระหว่างนี้ ซินแคลร์เผยว่า ยังมีเทคนิคชะลอแก่และรีเซ็ตนาฬิกาชีวภาพในตัวคนหลายวิธี ซึ่งเขาเปิดเผยไว้ในหนังสือของเขา อาทิ เช่น กินอาหารพืช กินให้น้อยลง นอนให้พอ ออกกำลังกาย บริหารกล้ามเนื้อทุกๆ สัปดาห์ รีดเหงื่อให้หนักๆ และ เข้าสังคมที่ดี  พฤติกรรมเหล่านี้จะส่งผลต่อ epigenome (พันธุศาสตร์ด้านกระบวนการเหนือพันธุกรรม) โปรตีนและเคมีต่างๆ ที่แทรกอยู่ระหว่างยีน และรอที่จะส่งคำสั่งไปยังยีน ให้ทำสิ่งนั้น ไปที่นั้น ณ เวลานั้น เป็นต้น อิทธิพลสำคัญของ epigenome คือสั่งให้เปิดหรือปิดการทำงานของยีนได้ 

 

แล้วอะไรที่ควบคุม epigenome อีกทีล่ะ คำตอบคือสภาพแวดล้อมและพฤติกรรมนั่นเอง  ยกตัวอย่างให้เห็นภาพชัดขึ้น สมมุติร่างกายมียีนที่ผิดปกติที่จะก่อให้เกิดโรคหัวใจหรือเบาหวาน แต่หากคนนั้นหมั่นออกกำลังกาย ทานอาหารพืช หลับให้เพียงพอ จัดการความเครียดให้ดีดี ความเป็นไปได้ที่ยีนร้ายตัวนั้นจะไม่ทำงาน โรคก็ไม่เกิด เป็นต้น ผู้เชี่ยวชาญให้ความเห็นแบบฟันธงว่า ชะตากรรมการเกิดโรคคนใคร ย่อมอยู่ในมือคนๆ นั้นเองที่จะจัดการกับมัน

 

ลดการกินช่วยได้
 

วิทยาศาสตร์ยืนยันมานานแล้วว่าการลดการบริโภคอาหาร - แต่ไม่ใช่อดจนขาดสารอาหาร - นั้นช่วยให้ชีวิตยืนยาว จากการศึกษาในสัตว์หลายชนิด โดยการจำกัดปริมาณแคลอรี่ จะช่วยชะลอการก่อตัวของความผิดปกติหรือโรคอย่างมะเร็ง โรคหัวใจหรือเบาหวานได้ บางการทดลองบ่งชี้ว่าสามารถยืดอายุขัยให้นานขึ้นได้ด้วย แต่สำหรับการทดลองในมนุษย์อาจมีผลลัพธ์ที่ต่างไปบ้าง เหตุเพราะเป้าหมายการศึกษามักมุ่งไปด้านการลดน้ำหนักมากกว่าจะเป็นเรื่องการยืดอายุขัย (longevity) 

 

ซินแคลร์ เชื่อว่าการควบคุมอาหาร โดยทานเพียงวันละมื้ออย่างที่เขาปฏิบัติมานาน เป็นปัจจัยสำคัญต่อการรีเซตระบบนาฬิกาชีวภาพในตัว อ้างอิงจากผลทดสอบของเขาเองที่มีผลตรวจบ่งบอกว่าเขามีระบบชีวภาพเท่ากับคนอายุ 42 ปี แม้ว่าตัวเขาเองจะอายุ 53 ปีแล้วก็ตาม 

 

"เดี๋ยวนี้ผมกินวันละมื้อ เห็นผลชัดเจนมาก ตลอด 10 ปีมานี้ร่างกายผมเปลี่ยนแปลงไปอย่างมาก" ซินแคลร์ทิ้งท้าย 

 

 

 

ที่มา CNN By Sandee LaMotte

3 มิถุนายน 2565