รางวัลแมกไซไซ 2024
ชมรมแพทย์ชนบท (Thailand’s Rural Doctors Movement (RDM)) ที่นิยามบทบาทการทำงานของชมรมว่า "ชมรมแพทย์ชนบท สะท้อนความผิดปกติในระบบสาธารณสุข สร้างสรรค์ข้อเสนอปฏิรูประบบสุขภาพ" เป็น 1 ใน 5 ผู้ที่ได้รางวัลรามอนแมกไซไซ ครั้งที่ 66 ประจำปี 2024
รางวัลรามอนแมกไซไซ อันทรงเกียรติ ได้การยกย่องเสมือน เป็นรางวัลโนเบลแห่งเอเชีย เป็นรางวัลที่มอบให้โดยมูลนิธิรางวัลรามอนแมกไซไซ (Ramon Magsaysay Award Foundation - RMAF) ประเทศฟิลิปปินส์
ชมรมแพทย์ชนบท ได้รับการยกย่องจากคณะกรรมการมูลนิธิรางวัลรามอนแมกไซไซ ในฐานะผู้มีส่วนสนับสนุนด้านสุขภาพของประชาชนในประเทศไทยอย่างต่อเนื่องและยาวนาน สนับสนุนผู้ยากไร้ในชนบทและมั่นใจว่าจะไม่มีใครถูกทิ้งไว้ข้างหลัง ในขณะที่ประเทศไทยเจริญรุ่งเรืองและทันสมัยขึ้น
ชมรมแพทย์ชนบท เป็นการรวมพลังของกลุ่มแพทย์จาก สมาคมแพทย์ชนบทและมูลนิธิแพทย์ชนบท ที่มุ่งมั่นให้การสนับสนุนการดูแลสุขภาพในพื้นที่ชนบทชองไทยมาเป็นเวลากว่า 48 ปี ความสำเร็จของ ชมรมแพทย์ชนบท คือการจัดตั้งระบบสุขภาพที่เข้าถึงได้อย่างเท่าเทียมสำหรับทุกคน และการป้องกันการทุจริตในการบริหารจัดการด้านการดูแลสุขภาพ
ผู้รับรางวัลประจำปีนี้ 5 รางวัล นอกเหนือจาก ชมรมแพทย์ชนบท แล้ว ผู้ได้รับรางวัล อีก 4 ท่าน ได้แก่ Karma Phuntsho จากภูฏาน, Nguyen Thi Ngoc Phuong จากเวียดนาม, Farwiza Farhan จากอินโดนีเซีย และ Miyazaki Hayao จากญี่ปุ่น
ชมรมแพทย์ชนบท กล่าวขอขอบคุณคณะกรรมการบริหาร RMAF และมอบรางวัลนี้ให้กับความทุ่มเทของบุคลากรทางการแพทย์ในปัจจุบันและอดีตที่ทำงานในพื้นที่ชนบทตลอด 48 ปีที่ผ่านมา รวมถึงภาคประชาสังคม องค์กรพัฒนาเอกชน องค์กรประชาชน และสื่อมวลชน
ชมรมแพทย์ชนบท ยังกล่าวเสริมว่ายังมีงานที่ต้องทำอีกมาก รวมถึงการลดช่องว่างความเท่าเทียม การสร้างสังคมและระบบการดูแลสุขภาพที่ยุติธรรม และการขจัดการทุจริตในภาคการแพทย์ให้หมดสิ้น
ตั้งแต่ปี 2500 เป็นต้นมา ประเทศไทยได้รับรางวัลรามอนแมกไซไซ 25 รางวัล ทั้งใน บุคคลและองค์กร รวมถึงล่าสุดคือ ชมรมแพทย์ชนบท
คำนิยม
"ชมรมแพทย์ชนบท ขอมอบรางวัลอันทรงเกียรตินี้ แก่บุคลากรการแพทย์ในชนบททุกคน ที่ร่วมกันลดความเหลี่อมล้ำ สร้างความเป็นธรรม ให้สังคมไทยมาตลอด 48 ปี ของชมรมแพทย์ชนบท"
เซซิเลีย ลาซาโล ประธานมูลนิธิ รางวัลรามอน แมกไซไซ (Cecilia Lazaro chairperson Ramon ma gsaysay Award) ได้กล่าวว่า
“ผลการคัดเลือกรางวัลรามอน แมกไซไซ ประจำปีพ.ศ. 2567 รางวัลที่สอง เป็นของประเทศไทย โดยการทำงานขับเคลื่อนสังคมของกลุ่มแพทย์ชนบท ซึ่งประกอบด้วย ชมรมแพทย์ชนบท และมูลนิธิแพทย์ชนบท“
กิลเลอโม ลูซ คณะกรรมการมูลนิธิ รางวัลรามอน แมกไซไซ (Guillermo Luz Trustee Ramon Magsaysay Award Foundation) กล่าวว่า
” คำกล่าวของมาร์กาเร็ต มี้ด นักมนุษยวิทยาผู้มีชื่อเสียงที่กล่าวว่า “คนกลุ่มเล็กๆ ที่คิดและทำเพื่อผู้อื่น สามารถเปลี่ยนแปลงโลกใบนี้ได้” และแน่นอนที่สุด นี่คือสิ่งเดียวเท่านั้นที่โลกเคยมี
การทำงานขับเคลื่อนของกลุ่มแพทย์ชนบทในประเทศไทย เกิดขึ้นเมื่อช่วงทศวรรษที่ 1970 หรือเราปีพ.ศ. 2513 จากกลุ่มแพทย์อาสาที่ต้องการเห็นความเปลี่ยนแปลงระบบสาธารณสุขของประเทศ
ผ่านการทำงานและการแสดงออกเพื่อเรียกร้องและขับเคลื่อนการเปลี่ยนแปลงอย่างเป็นระบบ จนกลายเป็นพลังสำคัญของภาคสาธารณสุขในประเทศไทย
ไม่ว่าจะเป็นเรื่องการเปลี่ยนแปลงนโยบายสาธารณสุข การคัดค้านการโฆษณาประชาสัมพันธ์ยารักษาโรค และเวชภัณฑ์ และการขับเคลื่อนทางนโยบายและสังคมเพื่อให้ประชากรไทยสามารถเข้าถึงระบบสาธารณสุขอย่างทั่วถึงและเท่าเทียม
ปัจจุบันการเคลื่อนไหวของกลุ่มแพทย์ชนบท ยังคงดำเนินต่อไปตามเจตนารมย์ในการก่อตั้ง
เพื่อสร้างความยุติธรรม ความเท่าเทียมตามหลักธรรมาภิบาล
เพื่อต่อสู้กับการคอรัปชั่นและยืนเคียงข้างประชาชนในยามวิกฤติ
กลุ่มแพทย์เหล่านี้ คือกลุ่มบุคคลที่คิดและทำงาน อย่างสร้างสรรค์ เพื่อเปลี่ยนแปลงในชุมชนและพื้นที่ห่างไกล และยืนหยัดทำงาน จนนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงระดับประเทศ
จิตวิญญาณที่ยิ่งใหญ่ รวมทั้งวิสัยทัศน์ที่ไร้พรมแดน และปณิธานที่ไม่ลดละ ของกลุ่มคนเหล่านี้ ได้สร้างแรงบันดาลใจไม่เพียงแต่ในภูมิภาคเอเชียเท่านั้น แต่รวมถึงประเทศต่างๆทั่วโลกอีกด้วย“
คำประกาศเกียรติคุณต่อชมรมแพทย์ชนบท
รางวัลรามอนแมกไซไซ อธิบายถึงเหตุผลที่ทำให้ ชมรมแพทย์ชนบท ได้รับรางวัลอันทรงเกียรตินี้ เริ่มต้นมาจากความสำเร็จของ "ระบบประกันสุขภาพถ้วนหน้าของประเทศไทย" ซึ่งเริ่มดำเนินการในปี 2545 ก่อเกิดขึ้นจากวิสัยทัศน์ ของแพทย์ไทย ที่ได้รณรงค์แนวคิดนี้มายาวนานหลายทศวรรษ ก่อนจะประสบความสำเร็จ และดำเนินงานต่อเนื่องมาจนปัจจุบัน
ระบบประกันสุขภาพถ้วนหน้า หรือ เรียกสั้นๆ ว่า บัตรทอง เป็นการให้บริการทางการแพทย์ฟรีแก่ประชาชนเป็นส่วนใหญ่ โดยเฉพาะอย่างยิ่งแก่คนจนในชนบท
สำหรับประเทศกำลังพัฒนาหลายประเทศทั่วโลก การมีหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า (UHC) ยังคงเป็นความฝันที่เลื่อนลอย คนจนที่อาศัยอยู่ในชนบทมักได้รับผลกระทบมากที่สุด เนื่องจากเข้าถึงบริการสุขภาพขั้นพื้นฐานได้น้อยมากหรือแทบไม่เข้าถึงเลย
สำหรับประเทศไทยซึ่งปัจจุบันเป็นประเทศที่มีรายได้ปานกลางถึงสูงแล้ว หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าได้รับการนำมาใช้ในที่สุดในปี 2545 และได้รับการยกย่องว่าเป็นระบบที่ให้การรักษาพยาบาลฟรีแก่ประชาชนชาวไทยเป็นส่วนใหญ่
แต่หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าและความสำเร็จสำคัญอื่นๆ ในระบบดูแลสุขภาพของไทยไม่ได้เกิดขึ้นในชั่วข้ามคืน แต่เป็นผลจากการต่อสู้ดิ้นรนหลายสิบปีของแพทย์ไทยที่มีวิสัยทัศน์และทุ่มเททั้งในเวทีอาชีพและการเมือง เพื่อให้ประชาชนของตนได้รับบริการดูแลสุขภาพที่เหมาะสมและราคาไม่แพง โดยเฉพาะคนจนในชนบท
ชมรมแพทย์ชนบท (Rural Doctors Movement: RDM) ประกอบด้วยแพทย์ จาก สมาคมแพทย์ชนบท (Rural Doctor Society - RDS) และ มูลนิธิแพทย์ชนบท (Rural Doctor Foundation - RDF) รวมตัวก่อเกิดเป็นพลังของแพทย์ไทยที่สนับสนุนการดูแลสุขภาพในพื้นที่ชนบท โดย สมาคมแพทย์ชนบท (RDS) ดำเนินงานอย่างไม่เป็นทางการ ในขณะที่ มูลนิธิแพทย์ชนบท (RDF) เป็นองค์กรพัฒนาเอกชนอย่างเป็นทางการของแพทย์ในโรงพยาบาลของรัฐ
ชมรมแพทย์ชนบท เกิดขึ้นจากการเปลี่ยนแปลงทางสังคม รวมถึงการสูญเสียบุคลากรทางการแพทย์ไทย "สมองไหล" อพยพไปทำงานในสหรัฐอเมริกาในช่วงทศวรรษ 1960 เช่นเดียวกับในประเทศกำลังพัฒนาอื่นๆ การสูญเสียบุคลากรทางการแพทย์ที่เกิดขึ้น ทำให้ในปี 1967 รัฐบาลต้องกำหนดบังคับให้แพทย์ต้องรับราชการในพื้นที่ชนบท เพื่อแลกกับการได้รับการอุดหนุนการศึกษาที่ได้รับจากรัฐบาล นั่นทำให้แพทย์เหล่านี้ได้รู้ถึงความเป็นจริงอันโหดร้ายของชีวิตในชนบท ทำให้พวกเขาตระหนักดีถึงความจำเป็นในการมีนโยบายแก้ไข ปัญหาความไม่เท่าเทียมกันด้านการดูแลสุขภาพในพื้นที่ชนบท
ในเวลาเดียวกัน ในช่วงต้นทศวรรษ 1970 ขบวนการเรียกร้องประชาธิปไตยได้เข้ามามีบทบาทในประเทศไทย โดยเรียกร้องให้มีเสรีภาพและความยุติธรรมทางเศรษฐกิจและสังคมมากขึ้น แพทย์หนุ่มสาวที่มีอุดมคติจำนวนมากเข้าร่วมขบวนการนี้ โดยมองว่าเป็นโอกาสที่จะแก้ไขความไม่เท่าเทียมกันที่พวกเขาพบเห็นในสังคมไทย พวกเขาจัดทีมแพทย์ให้กับนักศึกษาที่ออกมาประท้วง และในปี 1974 นักศึกษาถูกส่งไปชนบทเพื่อศึกษาเกี่ยวกับความยากจนและการดูแลสุขภาพที่ไม่เพียงพอ
ประสบการณ์และการตื่นรู้ของพวกเขาถูกแสดงออกมาได้ดีที่สุดโดยอดีตประธานสมาคมแพทย์ชนบท นพ.วิชัย โชควิวัฒน์ ซึ่งเล่าว่า “ตอนที่ผมเป็นแพทย์ในชนบท ผมเห็นคนจำนวนมากล้มป่วยและแทบจะหมดตัว พวกเขาต้องขายที่ดินทำกินหรือแม้แต่ลูกสาวเพื่อหาเงินมาจ่ายค่ารักษาพยาบาล มันเป็นประสบการณ์ที่เจ็บปวดและขมขื่นมากจนเราฝันที่จะให้การรักษาพยาบาลฟรีแก่คนป่วย”
ในปี 1978 หลังจากการปราบปรามอย่างรุนแรงของขบวนการนักศึกษา นักศึกษาแพทย์จำนวนมากได้อพยพไปหลบภัยในพื้นที่ชนบทเพื่อเสริมสร้างความสัมพันธ์กับชุมชนที่ตนอาศัยอยู่ เพื่อให้สามารถทำงานภายใต้ระบอบการปกครองใหม่ต่อไปได้ สหพันธ์แพทย์ในชนบทจึงได้กลายมาเป็น สมาคมแพทย์ชนบท (RDS) ในเวลาต่อมา
ในปี 1982 แพทย์จำนวนมากที่อยู่เบื้องหลัง สมาคมแพทย์ชนบท ได้จัดตั้งและจดทะเบียน เป็น มูลนิธิแพทย์ชนบท (Rural Doctor Foundation - RDF) เพื่อให้เป็นองค์กรที่เป็นทางการสำหรับโปรแกรมของพวกเขา ผู้นำ สมาคมแพทย์ชนบท ที่มีชื่อเสียงบางคน เช่น โชควิวัฒน ชูชัย สุภาวงศ์ เกรียงศักดิ์ วัชรนุกูลเกียรติ สุพัฒน์ ฮาสุวรรณกิจ และสงวน นิตยารัมพงศ์ ผู้ล่วงลับ ล้วนมีภูมิหลังเป็นนักรณรงค์ และ สมาคมแพทย์ชนบท ยังคงต่อสู้เพื่อเสรีภาพพลเมืองและต่อต้านการทุจริตคอร์รัปชั่นในช่วงทศวรรษ 1990
อย่างไรก็ตาม สมาคมแพทย์ชนบทไม่เคยละเลยเป้าหมายหลัก นั่นคือ การสนับสนุนบริการทางการแพทย์และสาธารณสุขในพื้นที่ชนบท เผยแพร่ข้อมูลทางการแพทย์และสาธารณสุข และเพิ่มขวัญกำลังใจและจิตวิญญาณของแพทย์ในชนบท
สมาคมแพทย์ชนบท ยังคงสนับสนุนการปฏิรูปนโยบาย โดยอาศัยอิทธิพลที่มีในกลไกการบริหารจัดการด้านสุขภาพ ผ่านทางมูลนิธิแพทย์ชนบท ที่เป็นทางการมากขึ้น โปรแกรมการดูแลสุขภาพที่ก้าวหน้าได้รับการนำไปปฏิบัติอย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้นโดยใช้ช่องทางอย่างเป็นทางการของมูลนิธิแพทย์ชนบท ยังสร้างเครือข่ายกับองค์กรพัฒนาเอกชนอื่นๆ เช่น พยาบาลและเภสัชกร ตลอดจนองค์การอนามัยโลกและหน่วยงานระหว่างประเทศอื่นๆ
ผลกระทบของการเคลื่อนไหวต่อสังคมไทยนั้นชัดเจน สัมผัสได้ และคงอยู่ตลอดไป แพทย์ชนบทของประเทศไทยได้แสดงให้เห็นถึงความสำคัญของการดูแลสุขภาพที่เหมาะสมและราคาไม่แพงต่อความยุติธรรมทางสังคม ความสำคัญของประชาธิปไตยในการสร้างสภาพแวดล้อมที่ดีที่สุดสำหรับการเปลี่ยนแปลงทางสังคมในเชิงบวก และจิตวิญญาณของการเป็นอาสาสมัครสามารถบรรลุผลที่ยอดเยี่ยมได้อย่างไร
คณะกรรมการมูลนิธิ รามอนแมกไซไซ RMAF ยกย่องผลงานอันต่อเนื่องยาวนานของชมรมแพทย์ชนบท ต่อสุขภาพของประชาชน และที่สำคัญพอๆ กัน คือการยกย่องและเติมเต็มสิทธิพื้นฐานของประชาชนในฐานะพลเมือง ด้วยการสนับสนุนคนจนในชนบท สมตามเจตนาของชมรม ที่ว่าจะไม่ทิ้งใครไว้ข้างหลัง ในขณะที่ประเทศเดินหน้าสู่ความเจริญรุ่งเรืองทางเศรษฐกิจและความทันสมัยมากขึ้น
รางวัลแมกไซไซ ครั้งที่ 66 ประจำปี 2024
รางวัลแมกไซไซ ครั้งที่ 66 ประจำปี 2024 มูลนิธิรางวัลแมกไซไซได้คัดเลือกผู้มีผลงานดีเด่นเข้ารับรางวัลจำนวน 5 ท่านได้แก่ Karma Phuntsho จากภูฏาน Miyazaki Hayao จากญี่ปุ่น Nguyen Thi Ngoc Phuong จากเวียดนาม Farwiza Farhan จากอินโดนีเซีย และขบวนการแพทย์ชนท จากประเทศไทย
ความรู้สึกของ นพ.สุภัทร ฮาสุวรรณกิจ
ความรู้สึกของผมเมื่อขบวนการแพทย์ชนบทได้รับรางวัลแมกไซไซ
ผมเรียนจบแพทย์จากจุฬาฯ ในเดือนเมษายน 2537 ก็เลือกกลับมาทำงานใกล้บ้าน มาเป็น intern ที่โรงพยาบาลสงขลาครึ่งปี แล้วไปเป็นแพทย์ประจำที่โรงพยาบาลเทพาอีกครึ่งปี สนุกกับการรักษาผู้ป่วยตามความรู้ที่ร่ำเรียนมา
พฤษภาคม 2538 ผมก็ขยับไปเป็นผู้อำนวยการโรงพยาบาลสะบ้าย้อย ที่นั่นผมเริ่มเข้ามาทำงานชมรมแพทย์ชนบท คุณหมอสุวัฒน์ วิริยพงษ์สุกิจ ผู้อำนวยการโรงพยาบาลเทพาในขณะนั้นชวนผมเข้าชมรม ผมเริ่มงานด้วยการทำจดหมายข่าวชมรมแพทย์ชนบท เขียนคอลัมน์ประจำด้วยนามปากกา “งูเขียวหางไหม้” สำหรับคอลัมน์เกาะติดสถานการณ์ และนามปากกว่า “น้องชายคนเล็ก” สำหรับคอลัมน์ครอบครัวใหญ่ สำหรับผม พี่ๆแพทย์ชนบทคือต้นแบบที่ผมชื่นชมยิ่ง
ผมเรียนรู้เติบใหญ่ขึ้นมาช้าๆ เรียนรู้ผ่านการประชุมกรรมการชมรมแพทย์ชนบท เวทีเสวนา และผ่านปฏิบัติการต่างๆ ผมรับรู้ว่า “การจัดสรรทรัพยากรไม่เคยเป็นธรรม เหลื่อมล้ำ คนข้างบนที่มีอำนาจทั้งฝ่ายข้าราชการและฝ่ายการเมือง ต่างเห็นประโยชน์ตนมากกว่าส่วนรวม การคอรับชั่นก็มีมาตลอด ชมรมแพทย์ชนบทจึงหลีกไม่พ้นที่ต้องทำงานหนุนหรือค้านกับนโยบายและการเมือง
ผมอยู่ในชมรมแพทย์ชนบทมา 29 ปี เป็นสมาชิกถาวรด้วยอุดมคติที่ตรงกันโดยไม่ต้องสมัครสมาชิก และที่สำคัญชมรมนี้ไม่มีระบบการสมัครสมาชิก ใครสนใจเห็นด้วยก็กระโดดเข้ามาได้เลย ความแหลมคมในการเคลื่อนไหวและการวิพากษ์ปลัดหรือรัฐบาล จะเป็นเครื่องคัดกรองอุดมคติที่ดีกว่าใบสมัครใดๆ ประโยชน์ที่จะได้รับส่วนตนนั้น มีก็แต่มิตรภาพ การเรียนรู้ และการได้ทำงานตามความคิดความฝัน ซึ่งสำหรับผมถือว่า นี่คือโลกอุดมคติแห่งเดียวที่มีอยู่ในระบบราชการของกระทรวงสาธารณสุข
ชมรมแพทย์ชนบทเป็นสายธารแห่งอุดมการณ์ที่ยาวนานมาตั้งแต่ปี 2519 มีผู้คนเกี่ยวข้องมากมายนับหมื่นคน มีกลไกที่ขับเคลื่อนสามกลไกหลักคือ ชมรมแพทย์ชนบทเสมือนหน่วยทัพหน้าแม่ทัพชายแดนถนัดออกทำศึกจรยุทธ มูลนิธิแพทย์ชนบทเสมือนกองหลังเป็นองค์กรนิติบุคคลที่เป็นหน่วยส่งกำลังบำรุง และกลุ่มสามพรานเป็น think tank space ที่คุยกันทุกเดือนและนำไปสู่การขับเคลื่อนนโยบาย เป็นสามกลไกที่มีพลังมากจริงๆ จึงรวมเรียกว่า ”ขบวนการแพทย์ชนบท“
เท่าที่ผมนับได้ เราทำผลงานไม่น้อย
ถ้านับไม่ผิด เราดันกฏหมายระดับ พรบ.ได้ 6 ฉบับ (กฎหมายควบคุมยาสูบ 2 ฉบับ พรบ.หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า พรบ.สสส. พรบ.สุขภาพแห่งขาติ และ พรบ.ระบบสุขภาพปฐมภูมิ)
เราต้านทุจริตคอรัปชั่น ทุจริตยา ทุจริตไทยเข้มแข็ง ซื้อรถพยาบาลฉาว เทเลเมดิซิน เป็นต้น จนรัฐมนตรีติดคุกไป1คน ลาออกไป2คน
เราทำเรื่องดีๆจนสำเร็จเช่น การแก้ปัญหาสมองไหลในชนบทด้วยการทำให้แพทย์ในโรงพยาบาลชุมชนขึ้นได้ถึงซี9 ได้เบี้ยเลี้ยงเหมาจ่าย ให้รางวัลแพทย์ดีเด่นในชนบท ทำCLสิทธิบัตรยาสำเร็จ โรงพยาบาลแสงอาทิตย์ และแพทย์ชนบทบุกกรุงสู้ภัยโควิด เป็นต้น
ขอบคุณมูลนิธิรางวัลแมกไซไซที่เห็นถึงสายธารความต่อเนื่องในการขับเคลื่อนงานด้านสุขภาพให้สังคมไทย รางวัลนี้เป็นรางวัลระดับโลกที่ทรงเกียรติที่สุดของแพทย์ชนบทและเครือข่ายทุกคน
ภารกิจแพทย์ชนบทยังคงต่อเนื่อง เพื่อสุขภาพและคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นของคนทุกคนในแผ่นดินไทย
สุภัทร ฮาสุวรรณกิจ
