รพ.นวุฒิสมเด็จย่า ก่อตั้งขึ้นเพื่อวัตถุประสงค์หลักในการให้การรักษาพยาบาลตำรวจตระเวนชายแดน ที่ต้องทำหน้าที่ต่อสู้กับผู้ก่อการร้ายคอมมิวนิสต์ในยุคปี 2520 มีตำรวจตระเวนชายแดนสูญเสีย บาดเจ็บ ทพพลภาพจำนวนมาก ในหลวงรัชกาลที่ 9 ทรงรับผู้ป่วยไว้ในพระบรมราชานุเคราะห์
ด้วยความจำเป็นที่จะต้องให้การดูแลรักษาพยาบาลตำรวจชายแดนผู้กล้าหาญเหล่านี้ ปี 2528 กองบัญชาการตำรวจตระเวนชายแดน เริ่มก่อสร้างอาคารโรงพยาบาลพักฟื้นขนาด 30 เตียง ภายในกองบัญชาการ ริมถนนพหลโยธิน แขวงและเขตพญาไท กทม.
ครั้งนั้น สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี พระราชทานพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์เป็นทุนในการก่อสร้าง ก่อนเสด็จพระราชดำเนินไปทรงประกอบพิธีวางศิลาฤกษ์อาคารโรงพยาบาลในวันที่ 16 ต.ค.2528
การก่อสร้างอาคารโรงพยาบาลสูง 4 ชั้น เสร็จเรียบร้อย เมื่อวันที่ 31 พ.ค.2529 ตามแบบแปลนของโรงพยาบาลดารา-รัศมี อ.แม่ริม จ.เชียงใหม่
สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมพระราชทานนามโรงพยาบาลว่า “นวุติสมเด็จย่า”
มีความหมายว่า “สมเด็จย่า 90” เมื่อวันที่ 5 มีนาคม 2533 เนื่องจากเป็นปีที่พระองค์ทรงเจริญพระชนมพรรษาครบ 90 พรรษา
จากวันนั้นถึงวันนี้เป็นเวลา 50 ปีแล้ว “โรงพยาบาลนวุฒิสมเด็จย่า” กลายเป็น “หน่วยปฐมภูมิ” ตรวจโรคทั่วไปให้แก่ตำรวจตระเวนชายแดน และประชาชนทั่วไป เต็มไปด้วยแพทย์ พยาบาล ผู้เชี่ยวชาญจากโรงพยาบาลตำรวจ
นับเป็นพระมหากรุณาธิคุณอย่างหาที่สุดมิได้ของสมเด็จย่า
