ข้อมูลบริการสุขภาพ

สำหรับประเทศไทย จากรายงานการสำรวจสุขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกายในปี 2557 พบว่าความชุกของโรคอ้วนในเด็กทั่วประเทศร้อยละ 13.9 โดยเฉพาะเด็กที่อยู่ในเขตเทศบาลมีความชุกสูงถึงร้อยละ 16.6 และสูงสุดในกรุงเทพมหานคร จากรายงานของชุติมา ศิริกุลชยานนท์ และคณะได้ทำการสำรวจในโรงเรียนเครือข่ายโครงการเด็กไทยดูดี มีพลานามัย 4 โรงเรียน สังกัดลำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) กระทรวงศึกษาธิการ กรุงเทพมหานคร ในปี 2555 พบปัญหาโรคอ้วน ร้อยละ 21 ซึ่งสูงกว่าที่เคยสำรวจในปี 2547 (ร้อยละ 19.3)


โรคอ้วนในเด็กส่งผลต่อสุขภาพกายและสุขภาพจิตของเด็ก ตั้งแต่เหนื่อยง่าย การเรียนรู้ช้ากว่าเด็กที่น้ำหนักปกติ การเปลี่ยนแปลงที่ผิวหนังลักษณะปิ้นดำหนาชรุขระที่รอบคอ รักแร้ ขาหนีบ (Acanthosis Nigricans) สัญญาณเตือนถึงภาวะดื้อต่ออินชูลิน โอกาสเกิดโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ไขมันในเลือดสูง ความดันโลหิตสูง ภาวะไขมันสะสมในตับ นิ่วในถุงน้ำดี โรคระบบทางเดินหายใจ หอบ ภูมิแพ้ นอนกรน หยุดหายใจเป็นพัก ๆ ปวดข้อ มีโอกาสเสี่ยงต่อโรคมะเร็งมากกว่าเด็กปกติ  อ้วนในวัยเด็กมีโอกาสอ้วนในวัยผู้ใหญ่ และปัญหาทางสุขภาพจิตมีภาวะซึมเศร้าสูงกว่าเด็กปกติ ซึ่งล้วนมีผลกระทบต่อการเรียนและคุณภาพชีวิตของเด็ก โดยเฉพาะเด็กที่เป็นโรคอ้วน มีไขมันในเลือดสูง เบาหวาน และความดันโลหิตสูง จะมีโอกาสเสี่ยงต่อโรคหลอดเลือดหัวใจในอนาคต โรคเหล่านี้จัดอยู่ในกลุ่มโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง (NCDs) ซึ่งส่งผลต่อการสิ้นเปลืองงบประมาณค่าใช้จ่ายจำนวนมากในการรักษาพยาบาล ทั้งของครอบครัวและประเทศ เด็กที่อ้วนหากไม่ได้รับการแก้ไขจะเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่อ้วน จะส่งผลต่อสุขภาพและคุณภาพชีวิตในอนาคต

 

 

ปัจจัยทางเศรษฐกิจสังคมในปัจจุบันของแต่ละครอบครัว ส่งผลต่อวิถีการดำเนินชีวิต (ifestyle) ซึ่งประกอบด้วย พฤติกรรมการบริโภค (Eating behavior) อาหารพลังงานสูง ทั้งหวานและมัน กิจรรมทางกาย (Physical activity) น้อย ตลอดจนสิ่งแวดล้อมที่ไม่ค่อยมีการเคลื่อนไหว การนั่งเล่นเกม ดูทีวี ฯลฯ ล้วนเป็นปัจจัยที่มีความสำคัญส่งผลให้เกิดโรคอ้วนในเด็ก

 

ครอบครัวที่มีฐานะดีมักจะตามใจเด็ก โดยเฉพาะด้านอาหารบริโภค ทำให้เด็กได้รับอาหารมากเกินไปเป็นสาเหตุให้เกิดโรคอ้วน ส่วนเด็กในครอบครัวที่พ่อแม่มีการศึกษาน้อย รายได้น้อย เด็กมักกินอาหารที่ราคาถูกไขมัน แป้งน้ำตาลสูง (energy-dense food) จะอ้วนเช่นกัน ปัจจุบันเด็กในครอบครัวที่พ่อแม่มีการศึกษาสูงและมีความตระหนักด้านของสุขภาพมากกว่า ทำให้มีการเลือกอาหารที่ดีต่อสุขภาพ (healthy food) และใส่ใจในการออกกำลังกายมากกว่า จะช่วยป้องกันโรคอ้วน ดังนั้นโรคอ้วนในเด็กจึงพบได้ทั้งครอบครัวที่มีฐานะทางเศรษฐกิจสังคมสูงและต่ำ

 

 

 

ภาวะปกติ เราควรรับประทานอาหาร 3 มื้อ คือ มื้อเช้า กลางวัน และเย็น แต่ในเด็กอ้วนมักมากกว่า 3 มื้อ และจุบจิบ ไม่ค่อยรับประทานอาหารเช้า มื้อสำคัญ แต่รับประทานมื้อดึก ที่ไม่ควรทำ

 

การงดอาหารเช้า อาหารเช้า จัดเป็นอาหารมื้อแรกและอาหารมื้อสำคัญที่สุดที่รับประทานหลังจากตื่นนอน เพื่อเพิ่มระดับน้ำตาลในเลือดให้อยู่ในสภาวะปกติ สำหรับดำเนินกิจวัตรประจำวัน โดยเฉพาะเด็กวัยเรียนจะได้เรียนรู้อย่างมีประสิทธิภาพ แต่ในปัจจุบันวิถีชีวิตของคนเมืองต้องรีบเร่งออกจากบ้าน เพื่อไปให้ทันโรงเรียนหรือทันเวลาทำงานในตอนเช้า การเตรียมอาหารเช้าจึงดูเป็นการเสียเวลา อาหารเช้าของนักเรียนส่วนหนึ่งจึงมักเป็นที่โรงเรียน และถ้าสายไม่มีเวลาอาจงดไปเลย คนส่วนใหญ่มักมองข้ามความสำคัญของอาหารมื้อเช้าและละเลยอาหารมื้อนี้ ผลการงดอาหารเช้าส่งผลต่อการเรียนและสุขภาพของเด็กวัยเรียน

 

 

การศึกษาพบว่าเด็กที่ไม่ได้รับอาหารเช้า ความสามารถในการแก้ปัญหาเฉพาะหน้า ความจำระยะสั้น การจดจำลดลง และขาดสมาธิในการเรียน เมื่อเปรียบเทียบกับเด็กที่ได้รับประทานอาหารเช้า ผลต่อน้ำหนักตัว ความเข้าใจว่าการงดอาหารเช้าจะช่วยลดน้ำหนักได้ เป็นความเข้าใจผิด เพราะการงดอาหารเช้านอกจากไม่ช่วยลดน้ำหนัก ในทางตรงข้ามการงดอาหารเช้ายังทำให้อัตราการเผาผลาญพลังงนในร่างกายต่ำกว่าคนที่รับประทานอาหารเช้า จึงทำให้ลดน้ำหนักตัวได้ยากขึ้น และทำให้มีโอกาสอ้วนได้ง่าย แม้ว่าจะควบคุมการรับประทานอาหารให้น้อยลงแล้วก็ตาม อีกทั้งยังทำให้รู้สึกหิวมากในมื้อถัดไป จะรับประทานอาหารมื้อเที่ยงมากขึ้น ตลอดจนอาหารว่างที่มีพลังงานและไขมันสูง= จนเป็นสาเหตุหนึ่งของโรคอ้วนและอ้วนลงพุง

 

การรับประทานมื้อดึก เป็นสิ่งที่ควรหลีกเลี่ยงเนื่องจากรับประทานแล้วเข้านอน เป็นการสะสมพลังงาน จะทำให้อ้วน และมีผลทางลบต่อสุขภาพเนื่องจากอาจเกิดภาวะกรดไหลย้อน

 

การรับประทานจุบจิบ การรับประทานจุบจิบในเด็ก น่าจะมาจากครอบครัวที่ตามใจ และไม่ได้ฝึกวินัยให้กับลูก ทำให้ได้รับพลังงานมากเกินความต้องการ

 

 

การบริโภคผัก ผลไม้ น้อย เด็ก ๆ โดยเฉพาะเด็กอ้วนมักไม่ค่อยรับประทานผัก ผลไม้ ทั้งที่ผัก ผลไม้ เป็นอาหารที่ดีต่อสุขภาพอุดมด้วยวิตามินและแร่ธาตุหลายชนิด ตลอดจนสารต้านอนุมูลอิสระ และมีใยอาหารช่วยดูดชับไขมันในลำไส้และช่วยในการขับถ่าย

 

 

การบริโภคอาหารนอกบ้านเพิ่มมากขึ้น ค่านิยมในการบริโภคอาหารนอกบ้านเพิ่มมากขึ้น ซึ่งมักเป็นอาหารจานด่วนที่มีพลังงานสูง ส่งผลต่อการบริโภคผัก ผลไม้ ลดลง29 ในสถานการณ์ COVID -19 การปรับตัวกับการไม่ไปนอกบ้าน โดยการสั่งอาหารมาส่งที่บ้าน (home delivery) คุณภาพไม่แตกต่างกันคือ ทั้งพลังงานสูงและมักไม่ครบ 5 หมู่ เกิดการสะสมพลังงานจากอาหารที่บริโภคและไม่ได้มีการเคลื่อนไหวร่างกาย

 

 

เป็นที่ทราบกันดีว่าอาหารเครื่องดื่มและอาหารที่เด็กชอบมักเป็นเนื้อสัตว์ อาหารทอดหรือไขมันสูง (high fat diet) เช่น ไก่ทอด ลูกชิ้นทอด ไส้กรอก ฯลฯ เครื่องดื่มและอาหารที่มีรสหวานหรือน้ำตาลสูง (high sugar diet) น้ำหวาน น้ำอัดลม ขนมที่เด็กๆ ชอบ มักเป็นประเภทมันฝรั่งทอด (French fries) ขนมกรุบกรอบ ซึ่งทั้งหวาน มันและเค็ม แต่ไม่ชอบบริโภคผัก ผลไม้

 

 

ปัจจุบันทั้งผู้ใหญ่และเด็กให้ความสำคัญของการออกกำลังกายลดน้อยลง ต้องการความสะดวกสบาย อีกทั้งมีเครื่องผ่อนแรงต่าง ๆ ทำให้ยิ่งลดการใช้พลังงานลงตามลำดับ เป็นผลนำไปสู่โรคอ้วน การมีกิจกรรมทางกาย เกิดการเคลื่อนไหว จะมีการเผาผลาญพลังงานที่สะสมออกไปในคนปกติมักมีความคล่องตัว แต่คนที่มีน้ำหนักเกินหรือโรคอ้วนมักจะอุ้ยอ้าย และไม่ค่อยเคลื่อนไหว ทำให้สะสมพลังงานและอ้วนมากขึ้น

 

 

รายงานการศึกษาในเด็กเล็กอายุ 4-7 ปี ถ้าแม่มีกิจกรรมทางกาย เด็กก็จะมีกิจกรรมทางกาย มีการวิ่งเล่นคิดเป็น 2 เท่า ของเด็กที่แม่ไม่ค่อยมีกิจกรรมทางกาย และถ้าพ่อมีกิจกรรมทางกาย เด็กจะมีกิจกรรมทางกายเพิ่มเป็น 3.5 เท่า ของเด็กที่พ่อไม่ค่อยมีกิจกรรมและเพิ่มเป็น 5.8 เท่า ถ้าทั้งพ่อและแม่มีกิจกรรมทางกาย 

 

การดูทีวี เล่นเกม จำนวนชั่วโมงของการดูทีวี่ เล่นเกม (screen time) มีความสัมพันธ์กับการเกิดโรคอ้วน การดูทีวีทำให้ร่างกายไม่ได้ใช้พลังงาน ทั้งในเด็กปกติและเด็กอ้วน นอกจากนี้ยังเกิดการสะสมพลังงานจากการที่เด็กมักรับประทานขนม โดยเฉพาะขนมขบเคี้ยวกรุบกรอบ ซึ่งมีพลังงานสูงระหว่างดูทีวี และการได้รับข้อมูลจากโฆษณาทางทีวีเกี่ยวกับผลิตภัณฑ์ขนม อาหารต่าง ๆ ซึ่งมักให้พลังงานสูง เด็กจะรับรู้ อยากลองและไปหาซื้อมารับประทาน

 

ข้อแนะนำจาก American Academy of Pediatrics guidelines ไม่ควร ให้เด็กอายุต่ำกว่า 2 ปี ดูทีวี และเด็กที่โตขึ้นการดูทีวีและเล่นเกมรวมไม่เกิน 2 ชั่วโมงต่อวัน

 

เป็นปัจจัยที่มีความสำคัญที่ทำให้เกิดโรคอ้วน ขึ้นอยู่กับวัยต่าง ๆ สำหรับทารกในครรภ์ สิ่งแวดล้อมคือครรภ์มารดา ภาวะโภชนาการของมารดาก่อนและระหว่างตั้งครรภ์มีผลต่อน้ำหนักทารกแรกเกิด เมื่อเกิดมาได้รับการเลี้ยงดูที่ตามใจในครอบครัว พฤติกรรมการบริโภคอาหาร การเข้าถึงแหล่งอาหารง่ายและสะดวก สื่อโฆษณา วิถีการดำเนินชีวิตการขาดการออกกำลังกาย ล้วนเป็นปัจจัยสำคัญในการเกิดโรคอ้วนในเด็ก โดยเฉพาะในสถานการณ์ COVID-19

 

 

การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม (Behavior modification) โดยการสร้างวินัยในเด็ก ผู้ปกครองและคุณครู ควรสร้างวินัยในเด็ก 3 ประการ

สอนให้เด็กกินเป็นเวลา 3 มื้อ เช้า กลางวัน เย็น ไม่กินจุบจิบ และรู้จักเลือกชนิดของอาหาร

 

ผู้ปกครองควรกำหนดช่วงเวลาให้เด็กและตรงต่อเวลา ช่วงทำการบ้าน ช่วงออกกำลังกาย ช่วงให้เด็กช่วยทำงานบ้านเล็ก ๆ น้อย  กำหนดเวลาเข้านอนและเวลาตื่นนอน ไม่ควรนอนดึกเพราะการเจริญเดิบโตโดยเฉพาะความสูง จะน้อยกว่าเด็กที่นอนหลับพักผ่อนเพียงพอ เด็กที่นอนดีกมักหิว จะกินมื้อดึกและทำให้อ้วน มักตื่นสาย กินอาหารเช้าไม่ทัน และการเรียนจะไม่มีสมาธิ ง่วง ภูมิคุ้มกันน้อย เจ็บป่วยง่าย

 

ควรฝึกให้เด็กรัจักคุณค่าของเงิน คิดก่อนซื้อ ประหยัด และรู้จักเก็บออม

 

จากการศึกษาพบว่าเด็กอ้วนขาดวินัยทั้ง 3 ประการ เมื่อเทียบกับเด็กน้ำหนักปกติอย่างมีนัยสำคัญ ผู้ปกครองควรเป็นต้นแบบให้กับลูกในการสร้างวินัย ทั้งด้านการกิน การออกกำลังกาย และการใช้เงิน

 

ในสถานการณ์ COVID-19 เด็กๆ ต้องเรียน onเine ที่บ้าน ไม่ได้วิ่งเล่นกับเพื่อน 1 ที่โรงเรียน ทำให้ไม่ค่อยได้ออกกำลังกายประกอบกับการกินไม่เป็นเวลา กินจุบจิบ เด็กจะอ้วนและอ้วนมากขึ้น ซึ่งมีโอกาสเสี่ยงต่อการติดเชื้อ COVID-19 และมีอาการรุนแรงมากกว่าเด็กปกติ ผู้ปกครองจึงควรจัดหาอาหารครบ 5 หมู่ ให้กับลูกทุกมื้อ ในปริมาณที่เหมาะสมกับวัย ตามเวลา มีผลไม้เป็นอาหารว่างให้กับเด็กเตรียมไว้ในตู้เย็น อาหารที่ไม่ดีต่อสุขภาพ ไม่ควรนำเข้าบ้านหรือไว้ในตู้เย็น พาลูก ๆ ออกกำลังกายทุกวัน และไม่นอนดึก

 

การรณรงค์ขององค์การอนามัยโลก "Be Active" มีจุดมุ่งหมายเพื่อช่วยให้เราใส่ใจออกกำลังกายและเพื่อความสนุกสนานในเวลาเดียวกัน เด็ก ๆ ควรออกกำลังกายอย่างน้อยวันละ 60 นาที การออกกำลังกายเป็นประจำมีประโยชน์ต่อร่างกายและจิตใจ ช่วยควบคุมน้ำหนัก ป้องกันโรคอ้วน โรคเบาหวาน เพิ่มความแข็งแรงของกระดูกและกล้ามเนื้อ เพิ่มความยืดหยุ่นของผนังหลอดเลือดช่วยป้องกันโรคความดันโลหิตสูง หัวใจและปอดแข็งแรง ลดไขมันในเลือดและที่สะสมในร่างกาย การเจริญเติบโตสมวัย และที่สำคัญช่วยเพิ่มภูมิคุ้มกันโรค นอกจากนี้ยังดีต่อสุขภาพจิต ลดความเครียด ภาวะซึมเศร้า และช่วยให้ความจำดี

 

สรุปในสถานการณ์ COVID-19 ผู้ปกครองจึงควรใส่ใจดูแลสุขภาพของลูก ครอบครัว และตนเอง จัดอาหารที่มีประโยชน์ ออกกำลังกายเป็นประจำทุกวัน ได้รับอากาศบริสุทธิ์ มีารมณ์ดี และนอนหลับพักผ่อนที่เพียงพอ ร่วมกับการสวมหน้ากากอนามัย รักษาระยะห่าง หมั่นล้างมือ เพื่อทุกคนผ่านพ้นวิกฤติโดยปลอดภัย